İtaat ile İsyan Arasında Dört Alim

Âlimlerin iktidarla ilişkileri nasıldı, sorusuna cevap bulmak amacıylakaleme aldığımız bu çalışmada dönemin etkili olan dört âlimini inceledik.Bu dört âlim de yaşadıkları dönemden itibaren İslâm ilim geleneğindeönemli bir yere sahipler… Bunları yöneticilerle ilişkileri çerçevesinde elealırsak, yöneticiye isyan edenden, yöneticilerle işbirliği yapana farklıpozisyonlarda durmuşlardır.Bunlardan daha önce emrinde çalıştığı Haccâc’a isyan eden ve bu sebepleidam edilen Saîd b. Cübeyr, ele aldığımız âlimler içinde çatışmayı tercihetmiş ya da buralara sürüklenmiş görünüyor.Yöneticilerle mesafeli olmaya önem gösteren, zaman zaman söylemleriyleonları rahatsız eden, ancak kendisi için belirlediği ilkesel muhalif tutumudaha ileriye götürmeyen bir âlim olarak Saîd b. Müseyyeb, incelediğimizikinci âlim oldu.Ele aldığımız üçüncü âlim olan Hasan-ı Basrî, yaşadığı dönemdeki siyasiçalkantıya direnen, zaman zaman yöneticileri eleştirse de muhalif birpozisyon ortaya koymaktan kaçınan bir kişilikti.Dördüncü âlim olan Zührî, yöneticilerin yanında elde ettiği itibar veonlarla yaptığı işbirliğiyle tanınır. Ancak onun da durduğu bir noktaolduğunu gösteren rivayetler var.Bu dört âlimin iktidarla ilişkilerini incelemek, bizim için öğretici oldu.Dönemi, insanların beklentisi, kendileri için belirledikleri konum vekurdukları ilişki üzerinden okumamız, çoğu zaman tarihî olaylarınyorumlanmasında ihmal ettiğimizi gördüğümüz insan psikolojisi, kişiseltercihler ve korkular gibi etkenleri görmemizi sağladı.