Devlet'in Yahudileri ve "Öteki" Yahudi

Rıfat N. Bali’nin, Türkiye Yahudilerinin yakın dönem tarihine ilişkin ayrıntılı araştırmaları, aynı zamanda Cumhuriyet döneminin sosyal ve siyasal yapısına ışık tutuyor. Elinizdeki kitapta, bu tarihten değişik kesitler yer almakta. Bunlardan siyasal açıdan en dikkate değer olanı, Cumhuriyet’in ilk döneminden beş Yahudi seçkininin biyografisidir: Hukukçu Gad Franko, İttihatçı Emniyet Amiri Samuel İzisel, Roma Hukuku Ordinaryüs Profesörü Mişon Ventura, DP’nin ilk gayrimüslim milletvekili avukat Salamon Adato ve Tek Parti döneminin bağımsız milletvekili Prof. Dr. Samuel Abrevaya. Gayrimüslimleri Türkleştirme politikalarının aktif savunucusu olan bu kişilerin hayat hikâyeleri, sözkonusu politikaların ‘ruhunun’ ve etkilerinin daha iyi anlaşılmasını sağlıyor. Yirmi kur’a gayrimüslim ihtiyatlar olayı ve 1933’te Türkiye’ye gelen Yahudi asıllı Alman bilim adamlarına yönelik tepkilerin irdelendiği bölüm de, Tek Parti döneminde ayrımcılık ve yabancı düşmanlığını aydınlatmasıyla, bu tasviri tamamlamaktadır. Kitabın önemli bir katkısı, bir ailenin katledilmesi olayı vesilesiyle, Urfa Yahudilerinin bu şehirdeki son yıllarını anlatan ve onların buradaki varlığını hatırlatan bölümdür. Kitabın bir başka bölümünde, İkinci Dünya Savaşı yıllarında Nazi Soykırımı’ndan kaçarak İngiliz mandası altındaki Filistin’e gitmeye çabalayan Yahudi mültecileri taşıyan gemilerin dramatik öyküleri yer alıyor. Arşivden Sayfalar başlıklı bölümdeki makalelerde ise, 20. yüzyılın başında İstanbul’un fuhuş âleminde Yahudilerin etkinliği; ve son yıllarda çok tartışılan ‘Sabetaycılık’ konusu ele alınmakta.